HEP BERABER YOK OLUYORUZ!

Dünya Doğayı Koruma Birliği nesli tükenmekte olan canlıların sınıfladığı Kırmızı Listesi’ni yeniledi. 2007 rakamlarına göre 16 binin üzerinde canlı türünün yok olması an meselesi.

                                                                       Yazı: Haluk Kalafat

Beypazarı sakinlerinden Ahmet Çalışkan, avlamak için pusu kurduğu parsın bir türün sonuncusu olduğunu bilseydi o tetiği çeker miydi bilinmez. Ancak 1974 Ocak ayının 17'si günü Bağözü Köyü'nün eli silah tutan tüm ahalisi ve av köpekleri tarafından sıkıştırılan Anadolu parsı, çemberi yarıp çıktığını sandığı geçitte avcının üzerine doğru koşuyordu. Yaralı parsa dokuz kurşun sıkmıştı Ahmet Çalışkan, öldürücü olanı aralarında iki metre kala kafasına rast geleniydi.
Anadolu'da görülen son parstı bu. O gün orada kurşun marifetiyle ölmese de belki tükenecekti soyu. Yaşam alanı kalmamıştı bilimsel adı Panthera Pardus Tulliana olan panterin. Gerçi daha sonra çeşitli defalar görüldüğü bildirildi ve hala Anadolu'nun ücra köşelerinde yaşadıklarına inanılıyor; ama resmi olarak bu türün sonuncusunun mezar taşında 17 Ocak 1974 yazıyor.
Bu ve buna benzer 785 ayrı hikaye var. Dünya Doğayı Koruma Birliği'nin 2007 Yılı Kırmızı Listesi'ne göre nesli tükenen canlı sayısı bu. Aralarında bir zamanlar Güney Afrika'da yaşamış olan zebraya benzeyen bir tür yaban eşeği olan quagga, Avrupa yaban sığırı aurochs, sonuncusu 1800'lerin başında Avrupalı kaşiflerce vurulan mavi antilop gibi büyük memeliler ve artık neredeyse bir efsane gibi görülen dodo, Yeni Zelanda'ya özgü uçamayan bir kuş türü olan moa gibi ilginç kuşlar ve yüzlerce balık, böcek ve bitki türü var.

2003’TEN 2007’YE

Dünya Doğayı Koruma Birliği'nin nesli tükenmekte olan canlıların durumlarını gösteren ünlü Kırmızı Listesi, 16 binden fazla canlı türünün quagga, dodo ve diğerleriyle aynı kaderi paylaşacağı uyarısını yapıyor. Kırmızı Liste'de 2007 itibariyle 41 bin 415 canlı bulunuyor, bunların 16 bin 306'sının durumu kritik. Geçtiğimiz aylarda Cenevre'de açıklanan listeye göre her 4 memeliden biri, her 8 kuştan biri, amfibyenlerin 3'te biri ve bitkilerin yüzde 70'i tükenme tehdidiyle karşı karşıya.
Diğer yanda 65 canlı türünün bulunduğu durum ise hiç de içaçıcı değil. Bu 65 tür sadece koruma alanlarında kalan canlılar. Birliğin dikkat çektiği canlıların bu 65 türün durumuna düşme tehlikesi büyük.
Tabii bu rakamlar bilinen canlı türü sayısına göre oluşturulmuş. Çünkü her ne kadar insanlık dünyada keşfetmediği ve doğasına zarar vermediği çok az yer bırakmış olsa da, sadece 15 milyon canlı türünü saptayabilmiş durumda. Öte yandan dünyadaki canlı türlerinin sayısının 100 milyon civarında olduğu tahmin ediliyor. 
Dünya Doğayı Koruma Birliği Kırmızı Liste'yi daha önce 2004 yılında yayımlamıştı. 2004 verilerine göre tehlike altındaki tür sayısı 15 bin 589 idi. Üç yıl içinde 717 canlı türünün sayısı önlenemez bir biçimde azaldı.  

GORİLLER VE ORANGUTANLAR

Bu süreç içinde gerçekleşen bazı olaylar bazı türler için "hayati" bir sorun oluşturdu. Mesela ebola virüsü ve eti için avlanılması nedeniyle 20 - 25 yılda sayıları yüzde 60'tan fazla azalan Batı gorili (Western Gorilla - Gorilla gorilla) ve sonradan altürü olarak sınıflandırılan Batı ova gorili (Western lowland gorilla – Gorilla gorilla gorilla) "soyu tükenme tehlikesi altında" sınıflamasından "soyu yüksek derecede tehlike altında" sınıflamasına geçti. Bu gorillerin biri koruma alanlarında yaşayan toplam nüfusunun üçte biri son 15 yılda ebola virüsü nedeniyle öldü.
Yaşamları tropik ormanlara bağlı iki tür için ise zorlu bir dönem. Sumatra ve Borneo’da ki ormanların, palmiye çiftlikleri kurmak amacıyla kesilmesi burada yaşayan Sumatra orangutanını (Pongo abelii) "yüksek derecede tehlike altında" olarak sınıflandırılmasına, Borneo orangutanının (Pongo pygmaeus) neslinin ise "tehlike altında" sınıfına alınmasına neden oldu.  

MERCANLAR İLK KEZ LİSTEDE

Listeye bu yıl ilk kez küresel ısınma ve El Nino "kurbanı" olan mercanlar da girdi. Artık Galapagos mercanın on türü tehdit altında. Wellington mercan türünün ise “büyük ihtimalle tükendiği’ sanılıyor. Denizlerde durum hiç de parlak değil. Deniz akvaryumlarının sevimli sakinlerinden Banggai Kardinal balığı (Pterapogon kauderni) artık Kırmızı Liste’de yeralıyor.
Nehirlerde ise tehdit daha büyük. Hindistan ve Nepal krokodillerinin son dokuz senede sayıları yüzde 58 azalmış durumda; 1997’de 436 tane sayılan krokodillerin 2006 yılında 182 tane kaldığı sanılıyor. Çin'deki Yangtze Nehri yunusunun nesli kirlilik, yasa dışı av ve nehir trafiği nedeniyle neredeyse tükendi, 2007 Kırmızı Listesi’nde "yüksek derecede tehlike altında" olarak sınıflandırıldı.  

AKBABALAR AÇ KALDI

Listede tükenme tehdidi altındaki türler arasında  1217 kuş bulunuyor. Beş kuş türünün sınıflandırılması daha alt basamağa düşürüldü. 2003’te “yakında tehlike altına girecek” sınıfında olan kızıl başlı akbaba (Sarcogyps calvus) “yüksek derecede tehlike altında” sınıfına alındı. Mısır akbabasının (Neophron percnopterus) ise  “tehlike altında” olarak sınıflandırıldı.
Beyaz kafalı akbaba (Trigonoceps occipitalis), beyaz kuyruklu akbaba (Gyps africanus) ve Rüppell akbabası (Gyps rueppellii), ise önlem alınmazsa yakında soyları tükenmeye başlayacak türlerin arasında yerlerini aldılar. Akbabaların türlerinin tehlikeye girmesinin en temel nedeni yiyecek azlığı, yani doğada kedigillerden avcılar kalmayınca akbabalar da aç kalmaya başlıyor.
Bitkilere gelince, bu yıl listede bulunan 12 bin 43 bitkinin 8 bin 447 adedi tehdit altında gösteriliyor. Örneğin Orta Asya kayısısı (Armeniaca vulgaris) nesli "tehlike altında olan tür" sınıfında.  

SADECE TEK BİR İYİ HABER

Listede tek bir iyi haber var: dünyadaki en nadir papağanlardan olan Mauritius Echo Parakeet (Psittacula eques) 15 yıl önce “yüksek derecede tehlike altında” olarak sınıflandırılmıştı; 1990 yılında bu papağanlardan 10 -15 tane kalmıştı. Bu kadar az kuşla başlayan koruma ve çoğaltma çalışması ciddiyetle sürdürüldü ve 2007 listesinde Mauritius Echo Parakeet "tehdit altında" sınıfına indi. Madagaskar adasının doğusundaki Mauritius adasının vahşi ormanlarına salına papağanlardan 300’e yakının yaşadığı sanılıyor.
Mauritius Echo Parakeet’in hikayesi Anadolu parsınınki gibi, ya da dodo kuşunun ki gibi olmadı en azından. Ama binlerce canlının bulunduğu Kırmızı Liste’de tek iyi haber çok da sevindirici olamıyor. Dünya Doğayı Koruma Birliği’nin Kırmızı Listesi bir sonraki açıklanışında  belki bir bu kadar daha canlı türünün yaşam alanlarının yok olması, salgın hastalık, kaçak avlanma gibi nedenlerle yok olmayla karşı karşıya kalmış olduğunu öğreneceğiz ama belki de  Mauritius Echo Parakeet örnekleri çoğalacak...